Planningsinstrumenten
Inleiding
Via ruimtelijke planning verfraait men onder andere het uitzicht van de streek, maakt men een logische ontwikkeling van een gebied mogelijk, handhaaft en breidt men groenstroken uit, behoudt men de gezondste plaatsen voor woonwijken, verhindert men de inplanting van fabrieken in woonwijken, belet men dat goede landbouwgronden onnodig aan hun bestemming worden onttrokken enzovoort. Er wordt gestreefd naar ruimtelijke kwaliteit.
Deze planning is de noodzakelijke eerste stap om een gebied in te vullen en op basis van deze planning kunnen vervolgens vergunningen worden aangevraagd en toegestaan.
De ruimtelijke ordening van het Vlaamse Gewest, de provincies en de gemeenten wordt vastgelegd in ruimtelijke structuurplannen of ruimtelijke beleidsplannen, ruimtelijke uitvoeringsplannen en verordeningen.
Middels de wet van 29 maart 1962 houdende organisatie van de ruimtelijke ordening en van de stedenbouw werd voor de eerste maal een regeling vastgelegd voor een gestructureerde ruimtelijke ordening met een planningsstelsel. Deze wet werd via tal van wetten en decreten gewijzigd.
Onder gelding van deze wet werden diverse bestemmingsplannen opgemaakt: gewestplannen, (gemeentelijke) plannen van aanleg bestaande uit de algemene plannen van aanleg (APA) en de bijzondere plannen van aanleg (BPA).
Het gewestplan Vlaanderen werd vastgelegd bij KB van 28 december 1792 betreffende de inrichting en de toepassing van de ontwerpgewestplannen en de gewestplannen.
Zowel de wet van 29 maart 1962 als het KB van 28 december 1972 zijn – hoewel niet meer actueel – bepalend voor de rechtsgeldigheid van “oude” constructies. Er bestaat een onweerlegbaar vermoeden van vergunning voor bestaande constructies waarvan wordt aangetoond dat ze werden gebouwd vóór 22 april 1962. Voor constructies die gebouwd werden vanaf 22 april 1962 tot de eerste inwerkingtreding van het gewestplan (9 november 1979) geldt een weerlegbaar vermoeden van het vergund karakter.
De “oude” voorschriften van de plannen van aanleg behouden hun verordende kracht tot zij worden vervangen door ruimtelijke uitvoeringsplannen voor het betreffende grondgebied. Ook van deze voorschriften kan enkel afgeweken worden volgens de vastgestelde afwijkingsmogelijkheden.
De instrumenten van ruimtelijke planning
Het planningsysteem kent een duaal stelsel: beleidsdocumenten enerzijds, uitvoerende (verordenende) instrumenten anderzijds.
Ruimtelijke beleidsplannen worden geregeld in de artikelen 2.1.1. – 2.1.19 VCRO.
Artikel 2.1.1. bepaalt duidelijk wat men juist verstaat onder een ruimtelijk beleidsplan.
Een ruimtelijk beleidsplan (vroeger: ‘ruimtelijk structuurplan’) is een beleidsdocument. Een ruimtelijk beleidsplan bestaat uit een strategische visie en één of meer beleidskaders die samen het kader aangeven voor de gewenste ruimtelijke ontwikkeling. Het ruimtelijk beleidsplan is erop gericht samenhang te brengen in de voorbereiding, de vaststelling en de uitvoering van beslissingen in de ruimtelijke ordening.
De strategische visie omvat een langetermijnvisie voor de ruimtelijke ontwikkeling. Deze visie kan niet worden opgeheven, maar wel worden herzien.
Een beleidskader bevat operationele beleidskeuzes op middellange termijn en actieprogramma’s voor een thema of voor een gebiedsdeel. Beleidskaders beschrijven onder meer hoe en met wie de gewenste ruimtelijke ontwikkeling wordt gerealiseerd. Een beleidskader kan worden opgeheven.
Van zodra er een strategische visie en een beleidskader is, is er sprake van een ruimtelijk beleidsplan. Het ruimtelijk beleidsplan kan vervolgens worden uitgebreid.
Belangrijk om te weten is dat een beleidsplan geen verordenende kracht heeft én dat het in principe geen rechtsgrond is bij de aanvraag en toekenning van omgevingsvergunningen.
Wel vormen deze beleidsdocumenten als het ware de basis voor de opmaak van ruimtelijke uitvoeringsplannen die wél verordenend zijn. Bij het vaststellen of het herzien van ruimtelijke uitvoeringsplannen en stedenbouwkundige verordeningen mogen de verschillende bestuursniveaus niet afwijken van het beleidskader, behalve in geval van:
Er worden zowel op gewestelijk vlak (Vlaams Gewest), als op provinciaal en (inter)gemeentelijk vlak beleidsplannen opgesteld, waarbij elk plan aangeeft wat de verhouding is tot de beleidsplannen van de overige bestuursniveaus.
In Vlaanderen is er het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen, waar men inzet op verhoging van het ruimtelijk rendement.
Ruimtelijke structuurplannen zijn als het ware de voorloper van ruimtelijke beleidsplannen. Zij blijven evenwel bestaan totdat zij vervangen worden door beleidsplannen op hetzelfde niveau. Ook een ruimtelijk structuurplan is een beleidsdocument dat het kader aangeeft voor de gewenste ruimtelijke structuur.
Ruimtelijke structuurplannen bevatten evenmin bindende en verordenende bestemmingsvoorschriften en kunnen dus in principe niet gebruikt worden om vergunningen te weigeren. Wel worden deze bij de beoordeling van een vergunning soms gebruikt in het kader van “beleidsmatig gewenste ontwikkelingen” bij de beoordeling van de goede ruimtelijke ordening (artikel 4.3.1. VCRO).
Deze plannen voorzien wel bindende gedeelten waarvan de verschillende bestuursniveaus bij de opmaak van ruimtelijke uitvoeringsplannen niet kunnen afwijken. Het ruimtelijk uitvoeringplan moet in lijn zijn met de visie van het ruimtelijk structuurplan. Naast het bindend gedeelte bestaat er een informatief en een richtinggevend gedeelte.
Een ruimtelijk uitvoeringsplan is bindend. Het bevat verordenende regels waarmee men rekening moet houden bij de aanvraag en toekenning van omgevingsvergunningen. Niettemin bestaan er ook voor ruimtelijke uitvoeringsplannen beperkte afwijkingsmogelijkheden. Enkel van een bepaalde bestemming/functie in een ruimtelijk uitvoeringsplan kan niet worden afgeweken.
Definitief verleende omgevingsvergunningen kunnen niet ingetrokken worden op grond van een ruimtelijk uitvoeringsplan.
Het is een plan dat de toekomstige bestemming, de inrichting of het beheer aangeeft van een gebied dat een deel of delen van het grondgebied van het gewest, de provincie of de gemeente kan omvatten. Het bevat stedenbouwkundige voorschriften.
Het richt zich naar het ruimtelijk beleidsplan, dan wel naar het ruimtelijk uitvoeringsplan, maar kan ook worden opgemaakt voor een ruimtelijke aangelegenheid waarover het betrokken ruimtelijk structuur-, dan wel beleidsplan niets bepaalt, zolang het maar niet strijdig is met de principes in voormelde plannen.
Ruimtelijke uitvoeringsplannen moeten op een bepaalde wijze worden opgesteld (zie hiervoor artikel 2.2.5 VCRO), doch deze opsomming is niet volledig.
Verder is een ruimtelijk uitvoeringsplan het resultaat van een “geïntegreerd” planningsproces. Klik hier voor een schematisch overzicht van het planningsproces (Parl. St. VI. Parl. 2015-16, nr. 687-1, 31).
Stedenbouwkundige verordeningen bestaan vaak naast ruimtelijke uitvoeringsplannen, doch zijn hieraan ondergeschikt. Zij kunnen bijvoorbeeld betrekking hebben op bouwwerken en installaties boven/onder de grond, op publiciteitsinrichtingen, antennes, leidingen, afsluitingen, opslagplaatsen, reliëfwijzigingen etc. Verder kunnen zij functiewijzigingen uitsluiten, woongelegenheden regelen en afmetingen van gebouwen bepalen (artikel 2.3.1 VCRO).
